Σκοτία: Αλληλογραφία Φέρμορ - Ντάρελ - Φίλντινγκ στην Εθνική Βιβλιοθήκη

 

Μία λογοτεχνική φιλία που χτίστηκε στην Ελλάδα μαρτυρούν ανέκδοτες επιστολές

 «Μόλις επέστρεψα από μια ξέφρενη εβδομάδα στην Αθήνα με την παρέα [with the parea]» έγραφε το 1946 ο Λόρενς Ντάρελ από τη Ρόδο στον φίλο του Ζαν Φίλντινγκ. Ο τελευταίος, το 1978, έγραφε με τη σειρά του στον Πάτρικ Λι Φέρμορ: «Ανυπομονούμε με τη γυναίκα μου να πάμε το καλοκαίρι στην Ελλάδα. Το διανοείσαι ότι πέρασαν τρία χρόνια από την τελευταία φορά που ήμουν εκεί;».
Τρεις Βρετανοί, τρεις συγγραφείς, τρεις φίλοι της Ελλάδας. Ο Πάντι, ο Πάτρικ Λι Φέρμορ (1915-2011), ταξιδιωτικός συγγραφέας και μελετητής, κάτοικος Καρδαμύλης, συγγραφέας των οδοιπορικών Μάνη και Ρούμελη. Ο Λάρι, ο Λόρενς Nτάρελ (1912-1990), ποιητής, θεατρικός συγγραφέας, μυθιστοριογράφος, γνωστότερος για τη μυθιστορηματική τετραλογία του Αλεξανδρινό κουαρτέτο. Ο Ζαν, Ζαν Φίλντινγκ (1918-1991), συγγραφέας, μεταφραστής και περιηγητής, που υπηρέτησε με τη βρετανική Υπηρεσία Ειδικών Επιχειρήσεων (SOE) στην Κρήτη στη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου....

 
Στο Αρχείο του Πάτρικ Λι Φέρμορ – δεκαεννέα χαρτοκιβώτια με σημειωματάρια, χειρόγραφα, επιστολές, δελτάρια και βιβλία –, το οποίο απέκτησε πρόσφατα η Εθνική Βιβλιοθήκη της Σκοτίας όπως και το Αρχείο του Ζαν Φίλντινγκ, του στενότερου φίλου του Πάτρικ Λι Φέρμορ, βρίσκεται εκτενής μεταξύ τους αλληλογραφία που καταγράφει μια γνωριμία που έγινε στην Ελλάδα και μια φιλία που κράτησε μια ζωή. Ο τρίτος της παρέας ήταν ο Λόρενς Ντάρελ, του οποίου βρίσκονται περίπου 70 αδημοσίευτα γράμματα στα αρχεία των δύο λογοτεχνών.
Ήταν και οι τρεις, με τον τρόπο του ο καθένας, βρετανοί των αποικιών, της «διασποράς». Ο Ντάρελ γεννήθηκε στο Πουντζάμπ στην Ασία, ο Φίλντινγκ στην Ινδία, όπου ζούσαν και οι γονείς του Φέρμορ, ο διακεκριμένος ζωολόγος πατέρας του και η μητέρα του, μολονότι ο ίδιος γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Βρετανία. Το 1933 ο Φέρμορ ξεκινά το οδοιπορικό του στην Ανατολή, το οποίο καταλήγει στην Ελλάδα. Το 1935 ο νιόπαντρος Ντάρελ πείθει τη σύζυγό του, τη μητέρα και τα αδέρφια του να μετακομίσουν στην Κέρκυρα, όπου μπορούσαν να ζήσουν πιο οικονομικά, μακριά από τον καταθλιπτικό βρετανικό καιρό, και εκείνος να αφοσιωθεί στη συγγραφή. Έκτοτε βρέθηκε στην πρεσβεία της Βρετανίας στην Αθήνα, υπηρετώντας ως υπάλληλος του βρετανικού Υπουργείου Εξωτερικών ή ως υπεύθυνος Δημοσίων Σχέσεων στα Δωδεκάνησα ή ως διευθυντής του Βρετανικού Συμβουλίου στην Καλαμάτα. Ο Φίλντινγκ, μετά τον θάνατο της μητέρας του, μεγάλωσε με τους παππούδες του στη Νίκαια της Γαλλίας. Πήγε για σπουδές στη Γερμανία και κατέληξε, τη δεκαετία του 1930, στην Κύπρο, ως βοηθός αρχισυντάκτη των Cyprus Τimes και ιδιοκτήτης μπαρ.
Λίγο πριν ξεσπάσει ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, ο Φίλντινγκ γνώρισε στην Αθήνα τον Ντάρελ, ο οποίος εργαζόταν στη Βρετανική Πρεσβεία. Το 1942 πρωτογνώρισε τον Φέρμορ, στην Κρήτη, σε μια καλύβα στο Γερακάρι του Αμαρίου, στρατιώτες και οι δύο της Υπηρεσίας Ειδικών Επιχειρήσεων. Τα επόμενα τρία χρόνια συνεργάστηκαν στενά οργανώνοντας τον ανταρτοπόλεμο στην Κρήτη. Ο Φίλντινγκ ήταν ο κρίκος που συνέδεσε τον Ντάρελ με τον Φέρμορ, οι οποίοι γνωρίστηκαν τελικά το 1942 στην Αίγυπτο.
Αποσπάσματα των ανέκδοτων επιστολών των τριών φίλων δημοσίευσε το Times Literary Supplement. Οι τρεις τους ανταλλάσσουν νέα – στην αρχή για τον πόλεμο –, περιγράφουν την καθημερινότητά τους, μιλούν για τα διαβάσματά τους και τα βιβλία που γράφουν και ενημερώνουν για τα εκδοτικά τους σχέδια και την προσωπική τους ζωή.

«Στην Αθήνα μίλησα στον Τζον Λίμαν για σένα», γράφει το 1946, από τη Ρόδο, ο Ντάρελ στον Φίλντινγκ. «Του είπα ότι θα του στείλεις το βιβλιαράκι σου [μια ποιητική συλλογή]. Θα το κάνεις; Είναι σοβαρός κριτικός και αρχισυντάκτης εντύπων με επιρροή». Για τη μεταπολεμική κατάσταση του γράφει: «Βαθαίνει η πολιτική αναταραχή. Αχνοφαίνεται η νέα εποχή». Το 1948, από το Μπουέινος Άιρες του ξαναγράφει: «Υποθέτω ότι ετοιμάζεσαι για τον επόμενο πόλεμο, που μπορεί να ξεσπάσει προτού λάβεις αυτό το γράμμα. Τι θα κάνουμε με το Ρωσικό Μέτωπο, μου λες;» Και πιο κάτω: «Διάβασε το “Τέχνη και καλλιτέχνης” του Οτο Ρανκ και το “Μύθο του Σισύφου” του Αλμπέρ Καμί – ένα μικρό αριστούργημα για την αυτοκτονία». Τον παρακαλεί να του γράψει νέα του Πάντι: «Πόσο τον θαυμάζω αυτόν τον θεότρελο τύπο. Είναι στο Μεξικό τώρα; Πώς πάει το βιβλίο του; Κόλλησε;».
Στη δεκαετία του ’50 ο Φέρμορ είχε ήδη δημοσιεύσει το ταξιδιωτικό στην Καραϊβική The Traveller’s Tree (1950, Το δέντρο του ταξιδιώτη) και το μυθιστόρημα τα Βιολιά του Σαιν Ζακ (1953). Ο Ντάρελ προσπαθεί να τον προωθήσει εκδοτικά. Σε μια επιστολή του γράφει: «Χάρηκα τόσο πολύ που σε είδα, που ξέχασα να σου πω ότι προσπαθώ σαν τρελός να σε πουλήσω στους ευρωπαίους εκδότες μου. Τους είπα ότι είσαι ο καλύτερος πεζογράφος μας κι ότι μπορεί να μην έχεις ακόμη καταπιαστεί σοβαρά με τη μυθοπλασία αλλά ετοιμάζεις ένα μυθιστόρημα που θα μας αφήσει άφωνους. Προσπάθησα να τους πείσω να βγάλουν τα Βιολιά ώστε να είναι έτοιμοι να σε αρπάξουν μόλις προβάλεις το μυθοπλαστικό σου πρόσωπο πίσω από το παραπέτασμα. Νομίζω ότι ο Rowohlt και ο Feltrinelli ενδιαφέρθηκαν, το ίδιο και ο Correa. Βοήθα λίγο αφήνοντας κάποιες σκοτεινές υπόνοιες ότι δουλεύεις ένα μυθιστόρημα, εντάξει; Είμαι πεπεισμένος ότι έχεις ένα στο κεφάλι σου, απλώς δεν το ξέρεις ακόμα κι εσύ ο ίδιος… Έχεις ατζέντη;».
Το 1958 ο Φέρμορ εξέδωσε τη Μάνη και το 1963, σε επιστολή του στον Φίλντινγκ, του ανακοίνωσε ότι είχε ξεκινήσει την τριλογία του για το οδοιπορικό του από την Ολλανδία στην Ανατολή. «Πριν από λίγους μήνες ένα αμερικανικό περιοδικό, το “Holiday”, μου πρόσφερε μια καλή αμοιβή για να γράψω ένα άρθρο για τις απολαύσεις της οδοιπορίας. Το σκέφτηκα και αποφάσισα να τους γράψω ένα σύντομο χρονικό του νεανικού οδοιπορικού μου στην Ευρώπη. Μου ζήτησαν 2.000 λέξεις. Άρχισα να γράφω με πολλή όρεξη και έχω φτάσει στις 60.000 λέξεις και είμαι ακόμη στο Βουκουρέστι. Απομένουν η Μαύρη Θάλασσα, η Τουρκία και η Κωνταντινούπολη. Νομίζω ότι θα τελειώσω σε κάνα μήνα, υπολογίζω άλλες 20.000 λέξεις. Δηλαδή ένα βιβλίο κανονικού μεγέθους».
Πιο κάτω γράφει: «Δεν μπορώ να αποφασίσω τον τίτλο του. Ο πρόχειρος τίτλος τώρα είναι “Ένα νεανικό ταξίδι”, αλλά δεν μου πολυαρέσει. Σκεφτόμουνα το “Εποχές και κάστρα” από το “Ω εποχές, ω κάστρα!” του Ρεμπό για τις περιηγήσεις μου στην Κεντρική Ευρώπη. Αλλά ούτε αυτό μου αρέσει». Του εκφράζει την επιθυμία να του αφιερώσει τον τόμο και ζητά την άδειά του να του απευθύνει μια μεγάλη εισαγωγή, υπό τη μορφή επιστολής, εξηγώντας το υπόβαθρο των περιηγήσεών του: «Είχαμε τόσο πολλά κοινά, από τη στιγμή που αφήσαμε το σχολείο – “αφήσαμε” στην περίπτωσή μου – ώσπου συναντηθήκαμε τελικά στο Γερακάρι, που είσαι προφανώς το μόνο πρόσωπο».
Η Εποχή της δωρεάς, το πρώτο μέρος της ταξιδιωτικής τριλογίας του, εκδόθηκε 11 χρόνια αργότερα. Ο Φέρμορ αργούσε πολύ να τελειώσει ένα βιβλίο, ήταν σχολαστικός και ταυτόχρονα καταπιανόταν με πολλά πράγματα. Δεύτερο μυθιστόρημα δεν έγραψε, ούτε βρέθηκαν χειρόγραφα στο Αρχείο του. «Είσαι ο καλύτερος πεζογράφος μας, αλλά ένας πεζογράφος που δεν δημοσιεύει ποτέ», του έγραφε ο Ντάρελ.
Η επικοινωνία των τριών φίλων συνεχίζεται μέχρι τον θάνατο του Ντάρελ το 1990 και του Φίλντινγκ λίγους μήνες αργότερα. Ο Φέρμορ έζησε 20 χρόνια επιπλέον. Ο δεύτερος τόμος της τριλογίας του, το Ανάμεσα στα δάση και στα νερά, εκδόθηκε το 1986. Ο τρίτος τόμος, με τίτλο The Broken Road, πρόκειται να κυκλοφορήσει μέσα στο 2013, βασισμένος στα χειρόγραφα του Φέρμορ και με την επιμέλεια της ιστορικού Άρτεμης Κούπερ.

Το Βήμα

Κουζέλη Λαμπρινή