"Το Ημερολόγιο ενός Τρελού" του Νικολάι Γκόγκολ

Το άκουγα συχνά στο παρελθόν και δεν είχα δώσει ιδιαίτερη σημασία. Ρώσος συγγραφέας σκεφτόμουν, πολύ βαρύς μου έκανε, και ο τίτλος...μου έδινε την εντύπωση ενός παρεξηγημένου τρελού, αυτού δηλαδή που είναι στα καλά του και καταθέτει τη μία και μοναδική αλήθεια που οι άλλοι δεν μπορούν να δουν (ή μήπως είναι και έτσι τελικά;). Εν ολίγοις δε μου είχε περάσει από το νου ότι επρόκειτο για έναν πραγματικά τρελό. Μικρό στην έκταση του (μάλλον θα το έλεγα διήγημα), με ταχύτατους ρυθμούς στην αφήγηση, με αστείρευτο χιούμορ, φεύγει μέσα σε μία ώρα, άντε δύο το πολύ. Ο Τρελός του Γκόγκολ, ο Αυξέντιος Ποπρίτσιν, είναι γραφιάς σε υπουργείο, κατώτατο στέλεχος, ένας ταπεινός δημόσιος υπάλληλος που ζει έναν συναισθηματικό εγκλεισμό, ο οποίος στην αρχή διαγράφεται μάλλον αθόρυβα, στη συνέχεια εκφράζεται ηχηρά μέσα από την παράνοια και τη μεγαλομανία. Βασικές αφορμές για την ηχηρή έκφραση αυτού του συναισθηματικού εγκλεισμού αποτελούν, κατά τη γνώμη μου, η τάση του να πιστεύει ότι ο τμηματάρχης του υπουργείου τον ζηλεύει και ο έρωτας που τρέφει για την κόρη του διευθυντή, τη Σοφή. Και τα δύο προδίδουν έναν εξαιρετικά ανασφαλή άνθρωπο που χρησιμοποιεί το ένα ως αντιστάθμισμα του άλλου. Ο Ποπρίτσιν φαντασιώνεται εχθρούς, ενώ για να ανέλθει στην κοινωνική βαθμίδα και να κατακτήσει ή έστω να εξευτελίσει τη Σοφή, αναλαμβάνει εντελώς αυθαίρετα τη θέση του βασιλέως της Ισπανίας που χηρεύει...Η αρχή της τρέλας σηματοδοτείται επιπλέον από την άριστη επικοινωνία του με σκυλιά τόσο στον γραπτό όσο και στον προφορικό λόγο, ενώ η πραγματικότητα γίνεται επίπλαστη όταν πια ο ήρωας γράφει αλλόκοτες ημερομηνίες στο ημερολόγιό του. Είναι ένας άνθρωπος που ζει τελικά εκτός τόπου και χρόνου...

Το κείμενο βέβαια μπορεί να διαβαστεί με πολλούς τρόπους. Είτε κατά κυριολεξία, ίσως για να διαφανεί ο απάνθρωπος τρόπος ίασης τέτοιων ασθενών στις αρχές του 19ου αιώνα που έζησε ο συγγραφέας, πράγμα που διαφαίνεται κυρίως προς το τέλος του βιβλίου. Είτε συμβολιστικά, μεταφορικά, γιατί η τρέλα για τον Γκόγκολ αποτελεί την ενσάρκωση μιας εσωτερικής ελευθερίας που δύσκολα μπορεί ο άνθρωπος να κατακτήσει με οιονδήποτε άλλον τρόπο. Όπως και να ΄χει παρουσιάζεται ένας άλλος τρόπος σκέψης, ίσως απόλυτα φυσιολογικός, αφού υπάρχει: Το πιο διασκεδαστικό για μένα ήταν όταν έβαλα μπρος μου έγγραφα να υπογράψω. Οι κύριοι νόμιζαν ότι θα βάλω στην άκρη του χαρτιού "γραφεύς τάδε". Αμ! Δε σφάξανε! Στο κύριο μέρος του εγγράφου που βάζει τη τζίφρα του ο διευθυντής τράβηξα ένα "Φερδινάνδος ο Α'". Άξιζε να βλέπει κανείς τη νεκρική σιωπή που επικράτησε. Αλλά εγώ μόνον έκανα νεύμα με το χέρι, λέγοντας: "Δε θέλω εκδηλώσεις υποταγής" και έφυγα.

Logotexnia