"Η Ιστορία ενός Αιχμαλώτου" του Στρατή Δούκα

Μάλλον κλασικό παράδειγμα της τάσης του ανθρώπου να δίνει χροιά λογοτεχνική στο προσωπικό του πάθημα που προκύπτει από ένα ευρύτερο κοινωνικό και ιστορικό γεγονός είναι η Ιστορία του Αιχμαλώτου του Στρατή Δούκα. Η δραματοποίηση του εγώ είναι αναπόφευκτη σε αυτή την περίπτωση, δεδομένου ότι η δραματοποίηση αυτή δεν είναι ουσιαστικά κάτι που προκαλεί κανείς με τις δικές του συνειδητές πράξεις, αντίθετα είναι ίσως ήδη δραματική η εξέλιξη της ζωής που διαγράφεται. Επομένως η δραματοποίηση ως επιλογή λέξης στην παρούσα ανάρτηση, αλλά και ως τεχνική στο εν λόγω βιβλίο αισθάνομαι πως είναι κάτι που προέκυψε αυθόρμητα, εγγενώς, ένεκα των συνθηκών.

Και οι συνθήκες είναι φυσικά γνωστές σε όσους γαλουχήθηκαν με ό,τι δημιουργεί και συντηρεί αυτό που ονομάζουμε τελικά ελληνική ταυτότητα. Η καταστροφή της Σμύρνης το 1922 είναι το κατεξοχήν γεγονός που σημάδεψε την εθνική συνείδηση, την πλήγωσε ανεπανόρθωτα και μέχρι τις μέρες μας αποτελεί πρόσφορο έδαφος για συζητήσεις, για τις ευθύνες, για τις συνέπειες ή ακόμη και για την αναζήτηση ενός "υποτιθέμενου σήμερα" στην περίπτωση που είχε αποφευχθεί. Η Ιστορία του Στρατή Δούκα καθόλου δεν ασχολείται με την εθνική αυτή πληγή... και πολύ καλά κάνει, γιατί ο συγγραφέας έχει όλο το δικαίωμα να αφορμάται από ένα τόσο σημαντικό γεγονός, για να μιλήσει για ένα επίσης σημαντικό: την αγωνία ενός ανθρώπου να επιζήσει, να σώσει ό,τι πολυτιμότερο έχει (το μόνο πράγμα που ξέρει ότι έχει με βεβαιότητα), την ίδια του τη ζωή.  Ο ήρωας Νικόλας Κοζάκογλου πέφτει αιχμάλωτος στα χέρια των Τούρκων, ενώ βρισκόταν στην Πούντα της Σμύρνης μαζί με τους δικούς του και ενώ όλοι μαζί ήταν έτοιμοι να δραπετεύσουν προς τον κυρίως ελληνικό χώρο.

Ο Νικόλας τοποθετείται σε ομάδες που μεταφέρονται από τον έναν τόπο στον άλλο προς κάλυψη των τούρκικων αναγκών, όπου αυτές προκύπτουν. Όλη του η διαδρομή καθίσταται εξαιρετικά δυσμενής από την κακομεταχείριση, τη βία, την πείνα και κυρίως τη δίψα. Ειδικά η έλλειψη του νερού γονατίζει τον αφηγητή, το οποίο χρησιμοποιεί τεχνηέντως σε όλες του τις μορφές επιτείνοντας τη δίψα: στη βροχή, στις λάσπες, στα ποτάμια...Η δραστική του απόφαση να αποδράσει και να δοκιμάσει την τύχη του στην τουρκική ύπαιθρο, στην αρχή με τη συντροφιά ενός ακόμη αιχμαλώτου, στη συνέχεια μόνος ως Τούρκος με το όνομα Μπεχτσέτ θα σηματοδοτήσει το τέλος μιας πορείας από την ανελευθερία στην ελευθερία. Ο Στρατής Δούκας καταγράφει στην ουσία (πράγμα που προσδιορίζεται κυρίως από την αποστασιοποίηση του συγγραφέα από τον ήρωα στο τέλος του βιβλίου...) μία μαρτυρία, μία ρεαλιστική μαρτυρία ενός απλού και λιτού ανθρώπου που φοβάται και παλεύει για τη ζωή του. Όλα άλλωστε συνάδουν με αυτόν τον χαρακτήρα, η χρήση της γλώσσας που προσπαθεί να πείσει για τη λαϊκή καταγωγή του έργου, η προσωπική τραγωδία που προβάλλεται εις βάρος της συνολικής, η προφορικότητα του λόγου και η παραστατικότητα της αφήγησης. Βέβαια, η λογοτεχνική τεχνική του συγγραφέα δε μπορεί να μείνει εξ ολοκλήρου στο περιθώριο: ο συγγραφέας κλείνει κάθε (ημερήσια ή θεματική) ενότητα φτάνοντας πάντα στο ζητούμενο, στο να προβάλλει μια αλήθεια ή στο να βοηθά τον αναγνώστη να εξάγει συγκεκριμένα συμπεράσματα. Η εσκεμμένη αυτή αφήγηση δεν μπορεί να είναι έργο μόνο ενός απλού και λιτού ανθρώπου. Γι' αυτό τελικά, το πιο ενδιαφέρον στοιχείο της Ιστορίας του Αιχμαλώτου είναι ότι αυτή φαίνεται σαν να πηγάζει από δύο πρόσωπα.

http://logotexnia-filoteo.blogspot.gr/