«Τα σύνορα της ψυχής δε θα τα βρείς, όποιον δρόμο κι αν ακολουθήσεις, τόσο βάθος έχει η ουσία της.»
Ηράκλειτος , απόσπ. 45
Σε μια τόσο σύντομη φράση, όπως η παραπάνω, ο μεγάλος Εφέσιος φιλόσοφος Ηράκλειτος – ο αποκαλούμενος σκοτεινός φιλόσοφος του αρχαίου Ελληνικού πνεύματος – μπόρεσε να συλλάβει την αλήθεια για την ανθρώπινη ψυχή, διατυπώνοντάς την με μια απέριττη αλλά και συγκλονιστική σαφήνεια...
Ο Ηράκλειτος κατέχει μια ξεχωριστή θέση όχι μόνο στην αρχαία Ελληνική φιλοσοφία, αλλά και στο χώρο της -γιουνγκιανής κυρίως– ψυχοθεραπείας , αφού η ηρακλειτική φιλοσοφία επηρέασε φανερά τον Ελβετό ψυχίατρο και μύστη της ψυχολογίας , Carl G.Jung. Ο Jung ενσωμάτωσε στο φιλοσοφικό του σύστημα αλλά και στις μεθόδους ψυχοθεραπείας που εφάρμοσε, τον περίφημο Νόμο της Εναντιοδρομίας ο οποίος βασίζεται στη φιλοσοφία του Ηράκλειτου περί αρμονίας των αντιθέτων.
Ο Jung απέδωσε την έμπνευση και τη φιλοσοφική σύλληψη αυτού του Νόμου στον ίδιο τον Ηράκλειτο, ο οποίος πρώτος μίλησε για την επιτακτική ανάγκη της συνένωσης των αντιθέτων,τόσο μέσα στη Φύση όσο και μέσα στον ίδιο τον άνθρωπο. Πάνω σε αυτή την ηρακλειτική αρχή, ο Jung προσπαθούσε πάντα –στη διάρκεια της ψυχοθεραπευτικής του πορείας-να απλώσει μια γέφυρα επικοινωνίας ανάμεσα σε δύο φαινομενικά αντίθετα στοιχεία στην προσωπικότητα των εκάστοτε ασθενών του: στο συνειδητό από τη μία (με την ορθολογική σκέψη και τον κριτικό νου)και το ασυνείδητο από την άλλη (με όλες τις αρχέγονες και ατιθάσευτες ενέργειες του.)
Aυτή η συνύπαρξη συνειδητού και ασυνείδητου, με τις εκ διαμέτρου αντίθετες δυνάμεις τους, ήταν για τον Jung το κλειδί της ψυχικής ισορροπίας κάθε ανθρώπου, όπως ακριβώς για τον Ηράκλειτο η θαυμαστή τάξη και λειτουργίας του Σύμπαντος βασιζόταν στην αρμονία των αντίθετων στοιχείων μέσα στη Φύση: μέρα και νύχτα, φως και σκοτάδι, ζέστη και κρύο, χειμώνας και καλοκαίρι.
Η ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΤΩΝ ΑΝΤΙΘΕΤΩΝ
Για τον Jung, ο Νόμος της Εναντιοδρομίας είναι ο πιο σοφός ψυχολογικός νόμος, αφού εξυπηρετεί την πορεία του ανθρώπου προς την αυτοπραγμάτωσή του, μέσα από τον επαναπροσδιορισμό και την εκ νέου νοηματοδότηση της ζωής του. Σύμφωνα με το Νόμο της Εναντιοδρομίας, όταν μία ενεργειακή ροή, ένα ψυχικό δυναμικό αναπτυχθεί μονομερώς και παγιωθεί ως τρόπος ή στάση ζωής – χωρίς τη συμπλήρωση του αντιθέτου του- θα φτάσει στο ανώτατο σημείο ανάπτυξης και εκδήλωσης και μετά θα ακολουθήσει μία διαμετρικά αντίθετη πορεία από την αρχική, για να μπορέσει η εκδηλωθείσα ψυχική ενέργεια να συμπεριλάβει και να αφομοιώσει το αντίθετό της, που μέχρι τότε είχε παραμεληθεί. Ο Jung είχε πεί πως κάθε ενέργεια έχει πάντα δύο πόλους. Σκοπός λοιπόν της Εναντιοδρομίας είναι η ισορροπία των δύο αυτών αντίθετων πόλων.
Για παράδειγμα, όταν κάποιος έχει εκφράσει μια μονοδιάστατη σεξουαλική ζωή, βασισμένη στο έντονο ερωτικό πάθος, την ηδονή, τη συναισθηματική έξαψη και την ενστικτώδη διέγερση , σε βάρος όμως της πνευματικότητας του και της συλλογικής διάστασης της ψυχής του (που περιλαμβάνει τις ανάγκες και των άλλων ανθρώπων, συντρόφων – ερωτικών και μη), με άξονα ικανοποίησης μόνο τη δική του ατομική ψυχή και τις εγωκεντρικές, ναρκισσιστικές της ανάγκες, τότε θα έρθει κάποια στιγμή στη ζωή αυτού του ατόμου, είτε ένα «απροσδόκητο», συνταρακτικό γεγονός (με τη μορφή ενός σοβαρού ατυχήματος ή μιας καταλυτικής «ατυχίας»), είτε ένα «ανεξήγητο», αλλά επίμονο σύμπτωμα (ψυχοσωματικό ή οργανικό), είτε μία παρατεταμένη, βαθιά μελαγχολία, ή ακόμα μια τυραννική ιδεοληψία (φοβίες που πρίν δεν υπήρχαν και μοιαζουν ακατανόητες, έντονες υποχονδριακές τάσεις καί ιδεοψυχαναγκαστικές-καταναγκαστικές συμπεριφορές), που θα εκδηλωθούν ως μία κρίσιμη και αποφασιστική καμπή, μια σχεδόν οριακή κατάσταση-ανάμεσα στην κατάρρευση και την ανύψωση-, μια ισορροπία σε τεντωμένο σχοινί, ώστε να μπορέσει η μέχρι τότε μονομερής και εγωκεντρική έκφραση της σεξουαλικότητας να μεταστοιχειωθεί στο συναισθηματικό μοίρασμα με τον άλλον και στην αναγνώριση μιας πνευματικής,ανώτερης διάστασης στη ψυχή του ίδιου του ατόμου, που μέχρι τότε παρέμενε ανεκδίπλωτη.
Η ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΖΩΗ
Η πορεία της ανθρώπινης σεξουαλικότητας για τον Jung, είναι μία τέλεια εφαρμογή του Νόμου της Εναντιοδρομίας: Ξεκινάει δυναμικά και ορμητικά μέσα στα ένστικτα και τα πάθη, φτάνει σε ανώτατα επίπεδα κορύφωσης, διέγερσης και πλήρωσης για να ακολουθήσει στη μέση περίπου ηλικία (το χρονικό σημείο όπου εμφανίζεται η Εναντιοδρομία) μια σταδιακά, καθοδική πορεία. Τα ένστικτα και οι ορμές υποχωρούν για να εισέλθουν πιο πνευματικά και ψυχικά στοιχεία. Κάποιος που δε θα λάβει υπ’όψιν του την εκδήλωση του Νόμου της Εναντιοδρομίας, θα οδηγηθεί σύμφωνα με τον Jung, σε σεξουαλικές νευρώσεις και συναισθηματικές διαταραχές, η σοβαρότητα των οποίων θα εξαρτηθεί από την μέχρι τότε ζωή του ατόμου.
Ο Νόμος της Εναντιοδρομίας, έχει τις δικές του συνέπειες. Μια ζωή στραμμένη αποκλειστικά στη σεξουαλικότητα και τον αισθησιασμό, θα φέρει αρχικά ίσως ηδονή και ικανοποίηση, αργότερα όμως σεξουαλικές δυσλειτουργίες και κατάθλιψη. Βέβαια, η Εναντιοδρομία, μπορεί να ισχύσει και στην αντίθετη περίπτωση:
Κάποιος που ζει μια αποστειρωμένη – συναισθηματικά, ερωτικά και σεξουαλικά – πνευματική ζωή, προς χάριν της διανόησης και σε βάρος της σεξουαλικής και της υλιστικής του πλευράς, να νιώσει- σε κάποια αναπάντεχη φάση της ζωής του- ένα πρωτόγνωρο, ερωτικό πάθος, τόσο έντονο και παράφορο, που να τον εκτρέψει τελείως από την μέχρι τότε πνευματική και ήρεμη πορεία της ζωής του. Ή πάλι μπορεί να εμφανίσει συμπτώματα ανίας, κατάθλιψης, συναισθηματικού κενού, που θα του υπενθυμίζουν πάντα ότι ένα κομμάτι του εαυτού του – λιγότερο πνευματικό αλλά εξίσου σημαντικό έχει μείνει ανέκφραστο και ανολοκλήρωτο.
Ο ΑΝΙΚΑΝΟΠΟΙΗΤΟΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΑΣ
Ο ίδιος Jung ανέφερε ως «τυπικό παράδειγμα Εναντιοδρομίας» την περίπτωση ενός ασθενή του, ο οποίος κατάφερε να γίνει ένας αυτοδημιούργητος επιχειρηματίας με πάρα πολλά λεφτά. Ζούσε μόνο για τη δουλειά του. Όλο του το είναι είχε αναπτυχθεί προς την κατεύθυνση της υλικής μόνο δημιουργίας με τα πολλά χρήματα, τα πολλά ταξίδια, τα πολυτελή σπίτια και τις επιχειρηματικές δραστηριότητες.
Όταν αυτός ο άνθρωπος αποφάσισε κάποια στιγμή να ξεκουραστεί από αυτόν τον τρόπο ζωής, και να ζήσει πιο ήρεμα, έπεσε σε μια κατάσταση παρατεταμένου άγχους, με επίμονες σωματικές ενοχλήσεις. Αποφάσισε να ξαναγυρίσει στον γνώριμο τρόπο ζωής, με τις συνεχείς ασχολίες, αλλά τα πράγματα χειροτέρεψαν καθώς ο επιχειρηματίας δεν είχε πλέον την παραμικρή διάθεση να εργαστεί, να βγάζει λεφτά ή να ταξιδεύει. Άρχισε να εμφανίζει έντονες υποχονδριακές κρίσεις και καταθλιπτικά συμπτώματα. Κατά τον Jung, όλα αυτά ήταν εκδηλώσεις του Νόμου της Εναντιοδρομίας, αφού ο άνθρωπος αυτός είχε παραμελήσει βαθύτερες ανάγκες του ευατού του και του σώματός του, για να πετύχει μόνο σε ένα καθαρά εξωτερικό, υλικό επίπεδο. Η υποχονδρία και η κατάθλιψη ήταν το μήνυμα να αρχίσει να στρέφει το ενδιαφέρον του από την εξωτερική εικόνα του εαυτού του προς τις πιο εσωτερικές πτυχές της προσωπικότητάς του. Η Εναντιοδρομία ζητάει αυτό ακριβώς : ίση μεταχείριση και της πνευματικής και της υλικής μας πλευράς. Να μη ζούμε μόνο ούτε μέσα στο σώμα, αλλά ούτε και έξω από αυτό.
Η ΕΞΗΓΗΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΡΙΣΕΩΝ
Πέρα όμως από τις ατομικές περιπτώσεις του καθενός από εμάς, η Εναντιοδρομία μπορεί να εκδηλωθεί και σε κοινωνικό επίπεδο, ως το ψυχικό αντιστάθμισμα απέναντι στην κυρίαρχη τάση που επικρατεί σε έναν πολιτισμό.
Αν για παράδειγμα, η κυρίαρχη τάση σε μια κοινωνία είναι μια ψευδεπίγραφη κατάκτηση λογικής καί συνείδησης, και υλικής μονάχα δημιουργίας, με τη μορφή του πλουτισμού και μιας στείρας-απονεκρωμένης συναισθηματικά- τεχνολογικής εξέλιξης, τότε η Εναντιοδρομία θα εκδηλωθεί ως μια παράλογη, ασυνείδητη, μαζική καταστροφή, ως μοναξιά, απομόνωση και απειλή για την ασφάλεια του πολιτισμού και τη λειτουργία της κοινωνίας. Ο Jung είχε πεί πως σε κοινωνικό επίπεδο η Εναντιοδρομία μπορεί να προσλάβει μια τόσο βίαιη και απειλητική μορφή έκφρασης, ώστε να μπορέσει να αφυπνίσει όσο το δυνατό περισσότερες συνειδήσεις. Μπορεί να πάρει ακόμα και την μορφή ενός πολέμου-«ο πόλεμος είναι ο πατέρας των πάντων» είχε πεί ο Ηράκλειτος. Από τον πόλεμο ξεκινούν όλα. Τίποτα δεν κερδίζεται χωρίς μάχη.
Τα γεγονότα του Δεκεμβρίου του 2008 στην Ελλάδα, με τις λεηλασίες και τις καταστροφές σε μαγαζιά και αυτοκίνητα, είναι σαφείς εκδηλώσεις του Νόμου της Εναντιοδρομίας σε κοινωνικό πλέον επίπεδο. Όσοι χαρακτήρισαν αυτές τις πραγματικά βίαιες συμπεριφορές ως «βανδαλισμούς των οργισμένων νέων απέναντι στην οικονομική κρίση και την διάβρωση των θεσμών», απλώς αναπαρήγαγαν μια ερμηνεία ευρείας κατανάλωσης. Η οργή δεν είναι τόσο απέναντι στην οικονομική κρίση (στην ψυχανάλυση άλλωστε όπως και στην γιουνγκιανή ψυχολογία τα χρήματα και κάθε τι που σχετίζεται με αυτά είναι συμβολισμοί των βαθύτερων, συναισθηματικών αναγκών μας) όσο απέναντι στην κρίση των σχέσεων μας με την Φύση, με τους άλλους και κυρίως με τις ανώτερες πνευματικές μας ανάγκες- η εκπλήρωση των οποίων θα μπορέσει να δώσει το πολυπόθητο νόημα στη ζωή μας.
Η διαρκής αύξηση των ψυχικών διαταραχών δεν είναι τυχαία. Ο σημερινός άνθρωπος έχει περιέλθει σε τέτοια κατάσταση μονοδιάστατης ανάπτυξης καί επιβίωσης που μοιάζει πραγματικά να «προκαλεί την τύχη του» (Jung). Η μοναξιά, το άγχος, η απομόνωση των ανθρώπων, η αύξηση της κατάθλιψης και των ψυχοσωματικών παθήσεων παγκοσμίως, είναι επίσης εκδηλώσεις του Νόμου της Εναντιοδρομίας απέναντι σε μια εποχή πλούσιας τεχνολογικά και υλικά αλλά πολύ φτωχής σε συναισθηματικές αποχρώσεις που χαρακτηρίζονται από μια λεπτοφυή πνευματικότητα. Ειδικά στην σύγχρονη εποχή που ζούμε και στο επίπεδο που βρίσκεται ο σημερινός πολιτισμός, ο άνθρωπος μοιάζει πιο διχασμένος, πιο διασπασμένος από ποτέ. «Η Ηρακλειτική αρμονία των αντιθέτων δείχνει να έχει διαταραχθεί σοβαρά» όπως σημειώνει εύστοχα ο Γιάννης Γεωργακόπουλος. Και όταν η αρμονία των αντιθέτων διαταράσσεται, η εύθραυστη ψυχική ισορροπία κλονίζεται και καταρρέει. Κανένας πολιτισμός δεν μπορεί να είναι βιώσιμος όταν ανπτύσσεται προς μία μόνο κατεύθυνση.
ΑΠΟΔΙΚΟΠΟΙΩΝΤΑΣ ΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ
Η Αναλυτική Ψυχολογία του Jung είχε ενσωματώσει στις ψυχοθεραπευτικές μεθόδους της την τεράστια θεραπευτική αξία του Ηρακλειτικού Νόμου της Εναντιοδρομίας: ότι είναι χρήσιμο για τον άνθρωπο και τον εξυπηρετεί στην αυγή της ζωής του, θα πάψει να τον εξυπηρετεί το απομεσήμερο και πολύ περισσότερο στο σούρουπο του γήϊνου ταξιδιού του. Αναλύοντας κατ’αυτόν τον τρόπο την Εναντιοδρομία, ο Jung μπόρεσε να επινοήσει διαφορετικές θεραπευτικές τεχνικές και να τις προσαρμόσει ανάλογα με το ηλικιακό στάδιο των ασθενών του, ώστε να καλύπτει τις ασυνείδητες κάθε φορά ανάγκες τους και επιθυμίες τους.
Με την Εναντιοδρομία, η χρησιμότητα των εμπειριών του παρελθόντος μεταστοιχειώνεται σε σοφία των αναγκών του παρόντος. Ο άνθρωπος τότε δεν έχει ανάγκη να ξαναζήσει ότι έζησε, εμμένοντας πεισματικά σε έναν ξεπερασμένο και άκαμπτο τρόπο ζωής, αλλά αποφασίζει να προχωρήσει συνειδητά μπροστά, συνθέτοντας ξανά τη ζωή του. Με όσα ειπώθηκαν παραπάνω, γίνεται πλέον πιο σαφής η ανεκτίμητη αξία που έχει η κατανόηση και η αποκρυπτογράφηση του Νόμου της Εναντιοδρομίας στην ψυχοθεραπεία. Η αποκωδικοποίηση των απρόσμενων γεγονότων της ζωής και των ψυχοσωματικών διαταραχών, αλλά και των ακραίων ακόμα κοινωνικών φαινομένων, βοηθούν τον άνθρωπο να αποκτήσει μια άλλη οπτική απέναντι σε ότι του συμβαίνει και σε ότι παρατηρεί, ώστε να μπορέσει τελικά να συνενώσει όλα τα διασπασμένα στοιχεία μέσα του και να κατανοήσει πως η ψυχική του υγεία βρίσκεται στην ένωση των αντιθέτων και όχι στο βίαιο διαχωρισμό τους.
Ο ΝΟΜΟΣ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ
Ο Νόμος της Εναντιοδρομίας βρίσκεται πολύ κοντά στον άλλο κορυφαίο Νόμο, το Νόμο της Ενότητας : όλα ξεκινούν από την ίδια Ανώτερη Πηγή, επομένως και τα «αντίθετα» συνδέονται, ενώνονται μεταξύ τους και δεν διαχωρίζονται: «από όλα το ένα κι από το ένα τα πάντα» (Ηράκλειτος, απ.10).
Ακόμα και οι δυσάρεστες, οι επώδυνες εμπειρίες που βιώνουμε, μας συμβαίνουν πάντα για έναν ανώτερο σκοπό. Το κακό δε βρίσκεται απέναντι από το καλό, αλλά ακριβώς δίπλα. Τα δυσάρεστα γεγονότα της ζωής δεν είναι οι αντίθετοι πόλοι των ευχάριστων καταστάσεων, αλλά το απαραίτητο συμπλήρωμά τους, ώστε να κατανοήσουμε τον ανώτερο προορισμό του γήϊνου ταξιδιού μας (Εναντιοδρομία) και να ενωθούμε με τον διχασμένο εαυτό μας, με τους συναθρώπους μας, και τελικά με την ίδια τη Ζωή (Νόμος της Ενότητας). Ο Νόμος της Εναντιοδρομίας όπως και ο Νόμος της Ενότητας δεν είναι μια ακόμα μεταφυσική προσέγγιση.Είναι ένας πραγματικός, ψυχολογικός Νόμος, που προάγει την αυτογνωσία και κατ’επέκταση τη ψυχική υγεία του ανθρώπου και αποτελεί αληθινό κλειδί γνώσης που ανοίγει τις πόρτες στην ιδιαίτερη και λεπτή τέχνη της ψυχοθεραπείας.
Αναφορές:
Carl G. Jung, Δυο Δοκίμια στην Αναλυτική Ψυχολογία, Ιάμβλιχος
Carl G. Jung, Βασικές Αρχές Ψυχοθεραπείας, Επίκουρος
Γιάννης Φ. Γεωργακόπουλος, Ηράκλειτος ο Εφέσιος, ΔΙΟΝ
Ευάγγελος Κουσιάδης, Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας
(Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό ΑΒΑΤΟΝ- Ιούνιος 2009)
Πηγή:
Τρέλα είναι απλά μια άλλη μορφή της συνείδησης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Tο ιστολόγιο μας μπορεί να καθυστερεί να ανοίξει όμως ανοίγει. Αυτό θα διαρκέσει για πολύ λίγο ακόμα.
Σας παρακαλούμε τα σχόλια να γίνονται στα Ελληνικά και όχι στα γκριγκλις. Δεν έχουμε κανένα πρόβλημα με τα ορθογραφικά λάθη. Επίσης καλό θα ήταν τα σχόλια σας να είναι ανάλογα με το επίπεδο και την θεματολογία του ιστολογίου μας. Γενικότερα δεν λογοκρίνουμε κανένα σχόλιο όμως η θέση μας να είναι τα σχόλια εντός του επιπέδου του blog μας είναι απόλυτη.
Ευχαριστούμε πολύ.