ΛΕΟ ΦΕΡΡΕ (Léo Ferré) - ΠΟΙΗΤΗΣ ΤΟΥ ΕΡΩΤΑ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΝΑΡΧΙΑΣ

Λεό Φερρέ (Léo Ferré, Monaco, 24 Αυγούστου 1916 – Castellina-in-Chianti Toscane, 14 Ιουλίου 1993). Γάλλος ποιητής του έρωτα και της αναρχίας, μουσικός συνθέτης και τραγουδιστής.

Γεννήθηκε στο Μονακό (Monaco) από Γάλλο πατέρα (τον Ζοζέφ Φερρέ, προσωπάρχη του εκεί καζίνου) και Ιταλίδα μητέρα (την Μαρία Σκότο). Πήρε αυστηρά χριστιανική παιδεία στο σχολείο «Ecole des Freres des Ecoles Chretiennes» και στο κολλέγιο «College Saint-Charles» της Bordighera και από μικρός έδειξε κλίση στην μουσική: επταετής ακόμα συμμετείχε στην χορωδία του καθεδρικού ναού του Μονακό, δύο χρόνια αργότερα, το 1925, άρχισε να συνθέτει μουσικά κομμάτια και την επόμενη χρονιά, το 1926, μελοποίησε ποιήματα του Πωλ Βερλαίν (Paul Verlaine, 1844 - 1896)

 

Σπούδασε από το 1935 νομικά στο Παρίσι, αλλά και πολιτικές επιστήμες στο «Ecole Libre de Sciences Politiques» μέχρι το 1939, υπηρέτησε την στρατιωτική του θητεία και το 1940, όταν παραδόθηκε το Παρίσι, επέστρεψε στο Μονακό, όπου από την επόμενη χρονιά άρχισε να συνθέτει τα πρώτα δικά του τραγούδια με το ψευδώνυμο «Forlane». Βρήκε εργασία στο τοπικό ραδιόφωνο «Radio Monte - Carlo», έκανε γάμο το 1943 και άρχισε ν’ απομακρύνεται σταθερά αλλά διακριτικά από το συντηρητικό και θρήσκο περιβάλλον των γονέων του.

Μετά από πρόσκληση του τραγουδοποιού και τραγουδιστή Σαρλ Τρενέ (Charles Trénet, 1913 - 2001) που τον γνώρισε σε ένα καμπαρέ του Μονακό, επέστρεψε στο μεταπολεμικό Παρίσι, όπου για αρκετό διάστημα έπαιξε μουσική στο καμπαρέ «Boeuf sur le toit», γράφοντας παράλληλα τραγούδια για μεγάλα ονόματα του τραγουδιού, όπως η Εντίθ Πιάφ (Edith Piaf, 1915 - 1963), η Ζυλιέτ Γκρεκό (Juliette Gréco, 1927 -), κ.ά. Εκεί γνωρίστηκε με σημαντικά ονόματα της γαλλικής διανόησης όπως ο Αραγκόν (Louis Aragon, 1897 - 1982), ο Πρεβέρ (Jacques Prevert, 1900 - 1977), κ.ά.

Το 1947, συγκινημένος από τα όσα είχε ακούσει και διαβάσει για τον προ μιας δεκαετίας Ισπανικό Εμφύλιο, έγραψε το πρώτο του αναρχικό τραγούδι με τίτλο «Mon général», το οποίο πολύ αργότερα, το 1962, θα λογοκριθεί ως «αντιμιλιταριστικό». Την δεκαετία του 1950, η οποία ξεκίνησε με το πρώτο του διαζύγιο και την γνωριμία του με την Madeleine Rabereau που θα γίνει η δεύτερή του σύζυγος, άρχισε πλέον να ηχογραφεί με το όνομά του και παρήγαγε δύο μουσικά άλμπουμς με ποίηση του Αραγκόν και του Μπωντλαίρ.

Την επόμενη δεκαετία συνεργάστηκε με μεγάλα ονόματα του τραγουδιού, όπως ο Ασναβούρ (Charles Aznavour) και η Δαλιδά (Dalida), έγραψε το 1969 το συγκλονιστικό «Η μοναξιά» («La solitude») επηρεασμένος από το αγγλικό συγκρότημα των «Moody Blues», ενώ αρκετά τραγούδια του, όπως τα «La mémoire et la mer», «Poètes, vos papiers», «Comme une fille», «L’ été 68», «Les temps sont difficiles», κ.ά, είχαν αμιγώς πολιτικό χαρακτήρα.

Ο Φερρέ, που το 1967 αφιέρωσε ένα τραγούδι του στους «μπήτνικς» («Salut Beatnik»), μελοποίησε επίσης πολλά ποιήματα είτε «καταραμένων» είτε ιδιαίτερων Γάλλων ποιητών, όπως του λυρικού ποιητή και ληστή Βιγιόν (Francois Villon, περ. 1431 - 1463), του Βερλαίν, του Ρεμπώ (Arthur Rimbaud, 1854 - 1891), του Μπωντλαίρ (Charles Baudelaire, 1821 - 1867), του Αραγκόν και του Απολλιναίρ (Guillaume Apollinaire, 1880 - 1918), ενώ στην δική του ποίηση κατόρθωσε να ενώνει πάντα τον λυρισμό με την γλώσσα του δρόμου και τον έρωτα με τον Αναρχισμό. Η ενασχόλησή του με τον Αναρχισμό δεν ήταν βεβαίως μόνον ποιητική (ανάμεσα στα τραγούδια του φιγουράρει και το «Μήτε Θεός μήτε Αφέντης», «Ni Dieu ni Maitre»), στυλίστικη (είχε μακριά μαλλιά και φορούσε κατά κανόνα μαύρα) ή θεωρητική (αγαπούσε πολύ τα γραπτά του Κροπότκιν), αφού συμμετείχε ενεργά στον παρισινό ραδιοσταθμό «Radio Libertaire» της Γαλλικής Αναρχικής Ομοσπονδίας (F.A.F.) και μάλιστα έδωσε το 1983 μία συναυλία για την οικονομική υποστήριξή του, την οποία παρακολούθησαν 6.500 θεατές.

Ο Φερρέ υπήρξε επίσης μεγάλος φίλος των ζώων, τα οποία θεωρούσε ισότιμα των ανθρώπων. Πάντοτε συντηρούσε κατοικίδια ζώα, ακόμα και έναν χιμπαντζή κατά την δεκαετία του 1960, τον «Πεπέ» («Pépée»), τον οποίο όμως τού σκότωσε από απέχθεια «για την ζωώδη συμπεριφορά του» (…) η τότε σύζυγός του (Madeleine Rabereau) τον Απρίλιο του 1968, πράξη που στάθηκε η αιτία για το μεταξύ τους άμεσο διαζύγιο, το δεύτερο δικό του. Την επόμενη χρονιά, ο Φερρέ έγραψε για τον νεκρό του φίλο «Πεπέ» το ομώνυμο τραγούδι, μια συγκινητική νεκρολογία που έμοιαζε να απευθύνεται σε άνθρωπο.

Από την δεκαετία του 1980 η αναρχική πολιτική του θέση έγινε πιο εμφανής, όταν αρνήθηκε το 1981 και το 1988 να υποστηρίξει με την μουσική του την υποψηφιότητα του σοσιαλιστή προέδρου Μιτεράν (Francois Mitterrand), αρνήθηκε το 1985 να αναλάβει το πόστο του «Commandeur des Arts et Lettres», αρνήθηκε το 1987 να παραλάβει το βραβείο «Victoires de la Musique» που του είχε απονεμηθεί και έγραψε το τραγούδι «Thank you Satan» υπέρ των ένοπλων Ιρλανδών του IRA.

Το 1991 υπήρξε ανάμεσα στους διανοούμενους που κατήγγειλαν τον πρώτο Πόλεμο του Κόλπου και το 1992 προσπάθησε να διεθνοποιήσει την αντιπολεμική θέση του με μία μεγάλη πανευρωπαϊκή περιοδεία, η οποία όμως δεν ολοκληρώθηκε λόγω σοβαρών προβλημάτων με την υγεία του. Ακολούθησε μακρά νοσηλεία του σε νοσοκομείο των Παρισίων και τελικά επέστρεψε στο σπίτι του στην Castellina της Τοσκάνης, όπου είχε περάσει τα τελευταία 25 χρόνια του. Εκεί απεβίωσε την Τετάρτη 14 Ιουλίου 1993, σε ηλικία 76 ετών. Θάφτηκε στο Μονακό.

http://freepsyche.blogspot.com/

Η μοναξιά

(Léo Ferré – La solitude - 1969)

Eίμαι από μια άλλη χώρα διαφορετική από την δική σας, μια άλλη γειτονιά, μια άλλη μοναξιά. Προς το παρόν, έχω δημιουργήσει τα δικά μου μονοπάτια. Εγώ δεν είμαι πια ένας από εσάς. Περιμένω τις μεταλλάξεις. Βιολογικά τα καταφέρνω με την γνώμη που έχω για την βιολογία:  κατουρώ, εκσπερματώνω, κλαίω. Πάνω από όλα εμείς πρέπει να φτιάξουμε τις ιδέες μας σαν να ήταν βιομηχανικά προϊόντα. Εγώ είμαι έτοιμος να σας προμηθεύσω τα εκμαγεία. Αλλά…

Η μοναξιά…

Τα εκμαγεία είναι από ένα νέο υλικό, σας προειδοποιώ. Κατασκευάστηκαν αύριο το πρωί. Αν εσείς δεν έχετε αυτή την μέρα, το σχετικό με την διάρκεια δικό σας συναίσθημα, είναι ανώφελο να σας το μεταβιβάσω, είναι ανώφελο να κοιτάξετε μπροστά, γιατί το μπροστά είναι πίσω, η νύχτα είναι μέρα. Και..

Η μοναξιά…

Είναι απόλυτη ανάγκη τ’ αυτόματα πλυντήρια στις γωνίες των δρόμων, να λειτουργούν ανενόχλητα όπως οι σηματοδότες (το κόκκινο και το πράσινο). Οι μπάτσοι των απορρυπαντικών θα σας υποδείξουν το μέρος όπου θα σας επιτρέπεται να πλένεται αυτό που νομίζετε ότι είναι συνείδηση σας και που δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια εξαρτημένη δέσμη από νεύρα που χρησιμοποιείτε για εγκέφαλο. Κι όμως...

Η μοναξιά…

Η απελπισία είναι μια ανώτερη μορφή από την κριτική. Για την ώρα, εμείς θα την ονομάζουμε «ευτυχία», επειδή οι λέξεις που εσείς χρησιμοποιείτε, δεν είναι πια οι «λέξεις» αλλά ένα είδος αγωγού μέσα από τον οποίο αποκτούν καθαρή συνείδηση οι αναλφάβητοι. Αλλά…

Η μοναξιά...

Για τον Αστικό Κώδικα θα μιλήσουμε αργότερα. Γιατί τώρα, θα ήθελα να κωδικοποιήσω το ακωδικοποίητο. Θαθελα να μετρήσω τις Δαναΐδες δημοκρατίες σας. Θα ήθελα να βυθιστώ στο απόλυτο κενό και να γίνω αυτό που δεν ειπώθηκε, αυτό που δεν πραγματοποιήθηκε, ότι δεν είναι παρθένο, γιατί μου λείπει η διαύγεια. Η διαύγεια που βρίσκεται μέσα στο παντελόνι μου

( Απόδοση στα Ελληνικά - Velvet )

http://stavento-velvet2.blogspot.com/

(Léo Ferré, Monaco, 24 Αυγούστου 1916 – Castellina-in-Chianti Toscane,
14 Ιουλίου 1993).

Γάλλος ποιητής του έρωτα και της αναρχίας, μουσικός συνθέτης και τραγουδιστής.

Είμαι από μία χώρα αλλιώτικη απ’ την δική σας 
μία αλλιώτικη γειτονιά μία αλλιώτικη μοναξιά 
ανακαλύπτω απόψε δρόμους που θα διαβώ 
του δικού σας κόσμου πια δεν είμαι 
μα προσμένω αποτελέσματα μεταλλάξεων 
βιολογικά βολεμένος με την ιδέα που έχω 
για την βιολογία κατουράω, χύνω και κλαίω 
υπάρχει άραγε κάποια ανάγκη να φτιάξουμε τις ιδέες μας 
λες και τάχα ήταν βιομηχανοποιημένα προϊόντα;  
εγώ έτοιμος είμαι πάντως να σας προμηθεύσω τα καλούπια 
μα… 
η μοναξιά… 
τα καλούπια αυτά είναι καινούργιου τύπου,  
σας το λέω πως χύθηκαν αύριο το πρωϊ  
κι αν δεν διαθέτετε απ’ απόψε την σχετική αίσθηση διάρκειας 
δεν κάνει να σας την μεταδώσω 
και είν’ ανώφελο να κοιτάζετε μπρος 
γιατί το μπρος είναι τελικά πίσω και η νύχτα μέρα 
και… 
η μοναξιά… 
είναι απόλυτη ανάγκη τ’ αυτόματα πλυντήρια στις γωνίες των δρόμων 
να μείνουν ελεύθερα σαν τους σηματοδότες 
οι μπάτσοι της λευκότητας να σας υποδείχνουν 
το σε ποιο κουτί σας επιτρέπεται να πλύνετε 
εκείνο που εκλαμβάνετε για συνείδησή σας 
αλλά δεν είναι παρά ένας εθισμός του όργανου του νευροφυτικού 
που χρησιμεύει γα εγκέφαλός σας 
και όμως… 
η μοναξιά… 
η απελπισία είναι η ύψιστη μορφή κριτικής 
για την ώρα ας την πούμε συμβατικά «ευτυχία» 
οι λέξεις που ξεστομίζετε δεν είναι πια «οι λέξεις» 
μα κάποιο είδος αγωγού για ν’ αποκτήσουν καλή συνείδηση 
οι αναλφάβητοι, μα… 
η μοναξιά…   
ο αστικός κώδικας αλλά γι’ αυτόν αργότερα ας τα πούμε 
γιατί τώρα θα ’θελα να συστηματοποιήσω το ασυστηματοποίητο 
θα ’θελα να μετρήσω τις δαναϊδες δημοκρατίες σας 
θα ’θελα να κλειστώ στο απόλυτο κενό και να γίνω 
το ανείπωτο, το μη πραγματοποιήσιμο 
το μη αγνό μέσα στην έλλειψη κάθε διαύγειας. 
Η διαύγεια κρύβεται μες στα παντελόνια μου. 
  
(Δημοσιεύθηκε στο 18ο τεύχος της «Ανοιχτής Πόλης»)

ΠΡΩΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

Γεννήθηκε στο Μονακό (Monaco) από Γάλλο πατέρα (τον Ζοζέφ Φερρέ, προσωπάρχη του εκεί καζίνου) και Ιταλίδα μητέρα (την Μαρία Σκότο). Πήρε αυστηρά χριστιανική παιδεία στο σχολείο «Ecole des Freres des Ecoles Chretiennes» και στο κολλέγιο «College Saint-Charles» της Bordighera και από μικρός έδειξε κλίση στην μουσική: επταετής ακόμα συμμετείχε στην χορωδία του καθεδρικού ναού του Μονακό, δύο χρόνια αργότερα, το 1925, άρχισε να συνθέτει μουσικά κομμάτια και την επόμενη χρονιά, το 1926, μελοποίησε ποιήματα του Πωλ Βερλαίν (Paul Verlaine, 1844 - 1896).

ΔΕΣΙΜΟ ΜΕ ΤΟ ΠΑΡΙΣΙ

Σπούδασε από το 1935 νομικά στο Παρίσι, αλλά και πολιτικές επιστήμες στο «Ecole Libre de Sciences Politiques» μέχρι το 1939, υπηρέτησε την στρατιωτική του θητεία και το 1940, όταν παραδόθηκε το Παρίσι, επέστρεψε στο Μονακό, όπου από την επόμενη χρονιά άρχισε να συνθέτει τα πρώτα δικά του τραγούδια με το ψευδώνυμο «Forlane». Βρήκε εργασία στο τοπικό ραδιόφωνο «Radio Monte - Carlo», έκανε γάμο το 1943 και άρχισε ν’ απομακρύνεται σταθερά αλλά διακριτικά από το συντηρητικό και θρήσκο περιβάλλον των γονέων του. 

Μετά από πρόσκληση του τραγουδοποιού και τραγουδιστή Σαρλ Τρενέ (Charles Trénet, 1913 - 2001) που τον γνώρισε σε ένα καμπαρέ του Μονακό, επέστρεψε στο μεταπολεμικό Παρίσι, όπου για αρκετό διάστημα έπαιξε μουσική στο καμπαρέ «Boeuf sur le toit», γράφοντας παράλληλα τραγούδια για μεγάλα ονόματα του τραγουδιού, όπως η Εντίθ Πιάφ (Edith Piaf, 1915 - 1963), η Ζυλιέτ Γκρεκό (Juliette Gréco, 1927 -), κ.ά. Εκεί γνωρίστηκε με σημαντικά ονόματα της γαλλικής διανόησης όπως ο Αραγκόν (Louis Aragon, 1897 - 1982), ο Πρεβέρ (Jacques Prevert, 1900 - 1977), κ.ά.

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΕΣ

Το 1947, συγκινημένος από τα όσα είχε ακούσει και διαβάσει για τον προ μιας δεκαετίας Ισπανικό Εμφύλιο, έγραψε το πρώτο του αναρχικό τραγούδι με τίτλο «Mon général», το οποίο πολύ αργότερα, το 1962, θα λογοκριθεί ως «αντιμιλιταριστικό». Την δεκαετία του 1950, η οποία ξεκίνησε με το πρώτο του διαζύγιο και την γνωριμία του με την Madeleine Rabereau που θα γίνει η δεύτερή του σύζυγος,  άρχισε πλέον να ηχογραφεί με το όνομά του και παρήγαγε δύο μουσικά άλμπουμς με ποίηση του Αραγκόν και του Μπωντλαίρ.

Την επόμενη δεκαετία συνεργάστηκε με μεγάλα ονόματα του τραγουδιού, όπως ο Ασναβούρ (Charles Aznavour) και η Δαλιδά (Dalida), έγραψε το 1969 το συγκλονιστικό «Η μοναξιά» («La solitude») επηρεασμένος από το αγγλικό συγκρότημα των «Moody Blues», ενώ αρκετά τραγούδια του, όπως τα «La mémoire et la mer», «Poètes, vos papiers», «Comme une fille», «L’ été 68», «Les temps sont difficiles», κ.ά, είχαν αμιγώς πολιτικό χαρακτήρα.

ΕΡΩΤΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΡΧΙΑ

Ο Φερρέ, που το 1967 αφιέρωσε ένα τραγούδι του στους «μπήτνικς» («Salut Beatnik»), μελοποίησε επίσης πολλά ποιήματα είτε «καταραμένων» είτε ιδιαίτερων Γάλλων ποιητών, όπως του λυρικού ποιητή και ληστή Βιγιόν (Francois Villon, περ. 1431 - 1463), του Βερλαίν, του Ρεμπώ (Arthur Rimbaud, 1854 - 1891), του Μπωντλαίρ (Charles Baudelaire, 1821 - 1867), του Αραγκόν και του Απολλιναίρ (Guillaume Apollinaire, 1880 - 1918), ενώ στην δική του ποίηση κατόρθωσε να ενώνει πάντα τον λυρισμό με την γλώσσα του δρόμου και τον έρωτα με τον Αναρχισμό.

Η ενασχόλησή του με τον Αναρχισμό δεν ήταν βεβαίως μόνον ποιητική (ανάμεσα στα τραγούδια του φιγουράρει και το «Μήτε Θεός μήτε Αφέντης», «Ni Dieu ni Maitre»), στυλίστικη (είχε μακριά μαλλιά και φορούσε κατά κανόνα μαύρα) ή θεωρητική (αγαπούσε πολύ τα γραπτά του Κροπότκιν), αφού συμμετείχε ενεργά στον παρισινό ραδιοσταθμό «Radio Libertaire» της Γαλλικής Αναρχικής Ομοσπονδίας (F.A.F.) και μάλιστα έδωσε 

το 1983 μία συναυλία για την οικονομική υποστήριξή του, την οποία παρακολούθησαν 6.500 θεατές.

ΦΙΛΟΖΩΟΣ

Ο Φερρέ υπήρξε επίσης μεγάλος φίλος των ζώων, τα οποία θεωρούσε ισότιμα των ανθρώπων. Πάντοτε συντηρούσε κατοικίδια ζώα, ακόμα και έναν χιμπαντζή κατά την δεκαετία του 1960, τον «Πεπέ» («Pépée»), τον οποίο όμως τού σκότωσε από απέχθεια «για την ζωώδη συμπεριφορά του» (…) η τότε σύζυγός του (Madeleine Rabereau) τον Απρίλιο του 1968, πράξη που στάθηκε η αιτία για το μεταξύ τους άμεσο διαζύγιο, το δεύτερο δικό του. Την επόμενη χρονιά, ο Φερρέ έγραψε για τον νεκρό του φίλο «Πεπέ» το ομώνυμο τραγούδι, μια συγκινητική νεκρολογία που έμοιαζε να απευθύνεται σε άνθρωπο.

ΑΣΥΜΒΙΒΑΣΤΟΣ ΜΕΧΡΙ ΤΟ ΤΕΛΟΣ

Από την δεκαετία του 1980 η αναρχική πολιτική του θέση έγινε πιο εμφανής, όταν αρνήθηκε το 1981 και το 1988 να υποστηρίξει με την μουσική του την υποψηφιότητα του σοσιαλιστή προέδρου Μιτεράν (Francois Mitterrand), αρνήθηκε το 1985 να αναλάβει το πόστο του «Commandeur des Arts et Lettres», αρνήθηκε το 1987 να παραλάβει το βραβείο «Victoires de la Musique» που του είχε απονεμηθεί και έγραψε το τραγούδι «Thank you Satan» υπέρ των ένοπλων Ιρλανδών του IRA.

Το 1991 υπήρξε ανάμεσα στους διανοούμενους που κατήγγειλαν τον πρώτο Πόλεμο του Κόλπου και το 1992 προσπάθησε να διεθνοποιήσει την αντιπολεμική θέση του με μία μεγάλη πανευρωπαϊκή περιοδεία, η οποία όμως δεν ολοκληρώθηκε λόγω σοβαρών προβλημάτων με την υγεία του.

Ακολούθησε μακρά νοσηλεία του σε νοσοκομείο των Παρισίων και τελικά επέστρεψε στο σπίτι του στην Castellina της Τοσκάνης, όπου είχε περάσει τα τελευταία 25 χρόνια του. Εκεί απεβίωσε την Τετάρτη 14 Ιουλίου 1993, σε ηλικία 76 ετών. Θάφτηκε στο Μονακό.

Βλάσης Γ. Ρασσιάς, 2009 

ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ:

Πoίηση:

«Poètes... vos papiers !», 1956
«La Nuit», 1956
«Testament phonographe», 1980
«La Mauvaise Graine», 1993
«Les Noces de Londres», «Alma Matrix», «Marie-Jeanne», 2000, μετά θάνατον
«Lettres non postées», 2006

Μουσικά άλμπουμς:

«Le temps des roses rouges», 1950
«Premières chansons», 1953
«Paris Canaille», 1953
«Le Piano du pauvre», 1954
«Les fleurs du mal (Léo Ferré chante Baudelaire) », 1957
«La Chanson du mal-aimé, de Guillaume Apollinaire», 1957
«Paname», 1960
«Les chansons d'Aragon chantées par Léo Ferré», 1961
«Les chansons interdites et autres», 1961
«Léo Ferré à l'Alhambra», 1961
«Verlaine et Rimbaud chantés par Léo Ferré», 1964
«Ferré 64», 1964
«1916-19..», 1966
«Léo Ferré», 1967
«Léo Ferré chante Baudelaire», 1967
«L'album blanc», 1969
«Les Douze Premières Chansons de Léo Ferré», 1969
«Ferré 69», 1969
«Recital Bobino 69», 1969
«Amour anarchie Ι», 1970
«Amour anarchie ΙΙ», 1970
«La solitude», 1971
«La Chanson du Mal Aimé», 1972
«Avec le temps», 1972
«Il n'y a plus rien», 1973
«Et basta!», 1973
«Seul en scène Léo Ferré 73», 1973
«L'espoir», 1974
«Ferré muet», 1975
«Je te donne», 1976
«La Musica mi prende come l'amore», 1977
«La frime», 1977
«Il est six heures ici et midi à New York», 1979
«La violence et l'ennui», 1980
«Le bateau ivre», 1982
«L'Opéra du Pauvre», 1983
«Ferré 84 enregistrement public au Théâtre des Champs-Elysées», 1984
«L'imaginaire», 1984
«Ludwig», 1984
«Les loubards», 1985
«Léo Ferré au Théâtre libertaire de Paris», 1986
«On n'est pas sérieux quand on a dix-sept ans», 1987
«Les vieux copains», 1990
«Une saison en enfer», 1991

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

Robert Belleret, «Léo Ferré, une vie d'artiste», εκδόσεις «Actes Sud», Arles, 1996
Louis-Jean Calvet, «Léo Ferré», εκδόσεις «Flammarion», Paris, 2003
Yann Valade, «Léo Ferré, la Révolte et l'Amour», εκδόσεις «Les Belles Lettres», Paris, 2008 

Λόγος και τέχνη