Η προσωπική ευθύνη του καθενός, είτε εντάσσεται, είτε όχι, δεν υποκαθίσταται. Η ενοχή συνέχει την ανθρωπότητα. Αν λάβουμε υπ’ όψιν μας ότι η συνείδηση λειτουργεί αυτόνομα, η απουσία της ηθικής ευθύνης έχει κιόλας σημαδέψει τον άνθρωπο και θα παίξει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της πορείας του. Τα μεγάλα κοσμοϊστορικά γεγονότα τον καθιστούν υπεύθυνο και η οποιαδήποτε θέση του απέναντι σ’ αυτά έχει αντίκτυπο στη μοίρα του.
Δύο κοσμοϊστορικής σημασίας γεγονότα είναι η καταδίκη του Ιησού Χριστού και του Σωκράτους (399πΧ).
Ο Πόντιος Πιλάτος έχοντας το δικαίωμα να αποφασίζει με βάση τον ρωμαϊκό νόμο, δεν αγνοεί ωστόσο τη θέληση του εβραϊκού λαού.
«’Αποκριθείς δὲ ὁ ηγεμών εἶπεν αὐτοῖς τίνα θέλετε ἀπό τῶν δύο ἀπολύσω ὑμῖν; Οἱ δὲ εἶπον· Βαραββᾶν. Λέγει αὐτοῖς ὁ Πιλᾶτος· τί οὖν ποιήσω Ἰησοῦν τὸν λεγόμενον Χριστόν; Λέγουσιν αὐτῷ πάντες· σταυρωθήτω. Ὁ δὲ ἡγεμὼν ἔφη· τί γὰρ κακό ἐποίησεν; Οἱ δὲ περισσῶς ἔκραζον λέγοντες σταυρωθήτω» (κατ. Ματθ. 27,21-22).
Ποιο κίνητρο οδήγησε το μαινόμενο πλήθος να πάρει αυτήν την απόφαση; Ενώ το ίδιο εξέφρασε τη λατρεία του, το θαυμασμό του στον Ιησού κατά την είσοδό του στα Ιεροσόλυμα, κραυγάζοντας Ωσαννά εν τοις υψίστοις, Ευλογημένος ο ερχόμενος εν ονόματι Κυρίου…….
Είναι το ίδιο πλήθος αυτό που ευεργετήθηκε με τόσα θαύματα, με τη διδαχή της αγάπης που κραυγάζει με τέτοια εμπάθεια, σταυρωθήτῳ; Μπορεί να μεσολάβησε η λήθη, αυτό όμως δεν είναι αρκετό για να ερμηνεύσουμε το φαινόμενο. Πώς τα αισθήματα της ευγνωμοσύνης μεταστρέφονται σε μίσος;
Το ευμετάβολο της συμπεριφοράς του ανθρώπου εξηγείται από την απουσία ηθικής ευθύνης και προσωπικής κρίσεως. Το αίσθημα της φυγοπονίας που ενέχει η κατώτερη φύση του έρχεται σ’ αντίθεση με την μάχη που θα χρειαστεί να δώσει, στην περίπτωση όμως αυτή, το ένστικτο της επιβιώσεως, από το οποίο κυριαρχείται δεν επιτρέπει αυτόν τον αγώνα, που αναβαθμίζει την ύπαρξη και οδηγεί στη γνώση του εαυτού.
Η εξουσία γνωρίζει πως να χειραγωγεί τα πλήθη και ότι στο κατώτερο ένστικτο της επιβιώσεως περιέχεται ο φόβος και η επιθετικότητα. Διεγείροντας τον φόβο ενεργοποιείται και η επιθετικότητα.
Οι αρχιερείς που ενοχλήθηκαν από την ανατροπή των αρχών τους και της καθεστηκυίας τάξεως, γνώριζαν αυτό το ιδίωμα, που υπάρχει στο κατώτερο ένστικτο και το εκμεταλλεύθηκαν.
«ἰδών δὲ ὁ Πιλᾶτος ὅτι οὐδὲν ὠφελεῖ, ἀλλά μᾶλλον θόρυβος γίνεται, λαβών ὕδωρ ἀπενίψατο τὰς χεῖρας ἀπέναντι τοῦ ὄχλου λέγων· ἀθῶός εἰμι ἀπό τοῦ αἵματος τοῦ δικαίου τούτο· ὑμεῖς ὄψεσθε. Καὶ ἀποκριθείς πᾶς ὁ λαός εἶπε το αἷμα αὐτοῦ ἐφ’ ἡμᾶς καὶ ἐπὶ τὰ τέκνα ἡμῶν» (κατ. Ματθ.27,24-25).
Εδώ εισέρχεται ένα βαθύ πλέον μεταφυσικό θέμα που αφορά την ενοχή στο διηνεκές. Το βάρος αυτό της ενοχής διατηρείται εις τους αιώνες εφόσον δεν μεσολαβεί καμία αναθεώρηση.
Η λήθη η οποία συντηρεί τον εφησυχασμό του ανθρώπου διαγράφει την υπευθυνότητα και φυσικά ο ίδιος δεν ενσκήπτει σ’ αυτό που ίδια η Συνείδηση έχει καταγράψει. Αυτή η παράλειψη ενδημεί μέσα στον κόσμο, παρατείνοντας το καθεστώς, μέσα στο οποίο δομείται η ανευθυνότητα και διαιωνίζεται το κακό.
Δεν είναι απλό πρόβλημα που μπορεί κανείς να το αντιμετωπίσει χωρίς βαθιά περίσκεψη και χωρίς την ανάλογη ειλικρίνεια. Είναι μία θέση απέναντι στο απόλυτο. Η επιλογή αυτή προέρχεται από το ήθος, το οποίο λειτουργεί ως δαίμων μέσα στον άνθρωπο («ἦθος ἀνθρώπῳ, δαίμων» Ηράκλειτος), διαφορετικά η φυσική του υπόσταση, του υπαγορεύει, πάντα, λύσεις προστατευτικές ως προς την περιφρούρηση της ζωής του. Έτσι, όλα τα άλλα έρχονται σε δεύτερη μοίρα.
Η Αλήθεια ενοχλεί πάντα, όπως και στην περίπτωση του Σωκράτους. Η πολιτεία και ο πολίτης βρίσκονται μακράν του άθλου της αυτογνωσίας και η δυναμικότητά τους είναι υποκείμενη στο άδικο. Ούτε οι Αθηναίοι ήθελαν την περαιτέρω γνώση του εαυτού, στην οποία προσπαθούσε δια του διαλόγου και του ηθικού βίου, ο μεγάλος αυτός φιλόσοφος να τους μυήσει.
Ο έχων αυτογνωσία δεν μεταθέτει ποτέ τις ευθύνες του. Καθίσταται ηθικό πρόσωπο, επιχειρεί την δυσκολοτέρα επιστήμη, καθώς έλεγε ο Θαλής ο Μιλήσιος.
Ενώπιον αυτών των γεγονότων της κοσμοϊστορικής παρουσίας του Θεανθρώπου καθώς και της ανεπανάληπτης ηθικής μορφής του Σωκράτους καθίσταται η ανθρωπότητα υπεύθυνη από τη φανέρωση των αληθειών που παραμένουν μέσα στους αιώνες αναλλοίωτες και ανεκμετάλλευτες.
Το ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται, αυτό είναι δηλωτικό ότι η εξέλιξη δεν σηματοδότησε την αναβάθμιση της συνειδητότητας του ανθρώπου. Οι ανεπίγνωτες ενοχές είναι αιτίες που παράγουν ανάλογα αποτελέσματα.
Ο Σωκράτης προφητεύει ότι οι Αθηναίοι θα τιμωρηθούν γιατί τον καταδίκασαν σε θάνατο, γνώριζε ότι δεν μπορεί να διαφύγει κανείς από τις επιπτώσεις των ενοχών του. Αυτό όμως που καθυστέρησαν οι άνθρωποι να γνωρίσουν και να δεχθούν, την ίδια την αλήθεια, το αναλαμβάνει η Ζωή διαμέσου της δοκιμασίας.
Βεβαίως, εάν και μεσολάβησαν χιλιετίες από τότε που διενεργήθησαν αυτές οι δίκες που είχαν αντίστοιχες καταδικαστικές αποφάσεις, διατηρείται εσαεί το μήνυμα που εξέπεμψαν οι δύο αυτές μορφές με όλο το κύρος τους. Πάντα διαχρονικό το μήνυμά τους συνιστά μια επανάσταση που ανατρέπει την ηθικοφανή συμβατικότητα που εξέθρεψε τόσα λάθη και τόσα εγκλήματα.
Στη διαδρομή των αιώνων γίνεται πιο ώριμη η ανάγκη του Απόλυτου που ενδημεί στη συνείδηση και καλεί τον άνθρωπο σε μια αναθεώρηση η οποία ενέχει την ελπίδα της εκ βάθρων αλλαγής.
Αλκμήνη Κογγίδου
Ποιήτρια -Δοκιμιογράφος
πηγή
Ποικίλα τα ενδιαφέροντα θέματα, πλούσια ύλη, ευχάριστο ιστολόγιο και εκπαιδευτικό προπάντων!
ΑπάντησηΔιαγραφή