Το ελληνικό βιβλίο στα χαρακώματα

Πόλεμος ανακοινώσεων μετά την αποπομπή του Διοικητικού Συμβουλίου του ΕΚΕΒΙ

Ολα άρχισαν από τον χώρο του παιδικού βιβλίου. Μήλον της Εριδος μια λίστα περίπου 500 βιβλίων που επελέγησαν να διανεμηθούν για πρώτη φορά στα σχολεία για την ενίσχυση των βιβλιοθηκών τους. Την επιλογή έκανε μια Επιστημονική Επιτροπή που συνέστησε το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου. Με την ανακοίνωση της λίστας, υπήρξαν γκρίνιες εκδοτών που θεωρούσαν ότι ρίχτηκαν. Υπήρξαν μικροί και μεγαλύτεροι εκδοτικοί οίκοι που ενώ βγάζουν καλά βιβλία, δεν συμπεριελήφθησαν στη λίστα ή η εκπροσώπησή τους ήταν δυσανάλογα μικρή, ενώ άλλοι θεωρήθηκε ότι ευνοήθηκαν. Επίσης έγιναν λάθη: ένας εκδότης παρατήρησε ότι από τα 17 βιβλία του που επελέγησαν, τα 13 ήταν εξαντλημένα! Και ούτε λόγος να μπει, τέτοια εποχή, στα έξοδα να τα ξανατυπώσει, για 90 αντίτυπα που θα απορροφούσε το πρόγραμμα από το καθένα. Σε άλλες περιπτώσεις, λόγω έλλειψης εξοικείωσης με το πώς λειτουργούν τα ISBN, επελέγησαν μεμονωμένοι τόμοι αντί για ολόκληρο το πολύτομο έργο, ή επελέγησαν και δυο - τρία e-books αντί των έντυπων εκδόσεων.

Παρ' όλα αυτά κανείς εκδότης δεν έδειξε πρόθεση να προσβάλει νομικά τη διαδικασία. Επίσης το Διοικητικό Συμβούλιο του ΕΚΕΒΙ, ενώ ενημερώθηκε για τα λάθη και τις γκρίνιες κατά της Επιτροπής, έβαλε τις μοιραίες υπογραφές. Ο λόγος και στις δύο περιπτώσεις είχε να κάνει με το ότι κανείς δεν ήθελε να μη φτάσουν εντέλει βιβλία στα σχολεία, καθώς τυχόν νέα προκήρυξη διαγωνισμού είχε το ρίσκο να χαθούν οι προθεσμίες του ενός ΕΣΠΑ πλέον των 300.000 ευρώ....

Η αποκάλυψη

Τότε όμως ήρθε το κερασάκι στην τούρτα. Ο Τύπος αποκάλυψε, σκανδαλίζοντας πολλούς στον χώρο του βιβλίου αλλά, όπως φάνηκε, και την αρμόδια πολιτική ηγεσία, ότι εκτός από πανεπιστημιακούς και εκπαιδευτικούς, στην Επιτροπή μετείχαν και δύο συγγραφείς παιδικών βιβλίων των οποίων τα έργα κρίνονταν επίσης. Πράγματι, οι Μάνος Κοντολέων και Βαγγέλης Ηλιόπουλος επέλεξαν, μαζί με την επιτροπή και δικά τους βιβλία: από έξι βιβλία τους, όπως ήταν το όριο που είχε οριστεί για τους πιο γνωστούς συγγραφείς, συν κάποιες συμμετοχές τους σε συλλογικά έργα. Εντονα σχολιάστηκε επίσης ότι επελέγησαν επίσης βιβλία της συζύγου και (ένα) της κόρης του πρώτου εκ των δύο συγγραφέων, καθώς και ότι το 25% των επιλογών ήταν βιβλία των εκδόσεων Πατάκη, με τους οποίους συνεργάζονται οι δύο συγγραφείς.

Το υπουργείο, μετά τα δημοσιεύματα, αιφνιδίασε με μια πολύ σκληρή ανακοίνωση, στην οποία έκανε λόγο για «βάσιμες υποψίες αδιαφανούς χειρισμού» και «κρούσματα αδιαφάνειας». Τιμωρώντας δε την έλλειψη προληπτικού ελέγχου, ζήτησε την παραίτηση όχι πια της Επιτροπής, αλλά του Διοικητικού Συμβουλίου και της διευθύντριας του ΕΚΕΒΙ.

Και τότε άρχισε ο πραγματικός πόλεμος. Ο πρόεδρος του ΕΚΕΒΙ, συγγραφέας Θανάσης Βαλτινός, που είναι ακαδημαϊκός, αλλά και που πολύ πρόσφατα επελέγη για το Μεγάλο Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας για το σύνολο του έργου του, μίλησε για «μια ιστορία αθλιότητας» και για συμβούλους του υπουργού που «τον αφήνουν να κάνει, το λιγότερο, ανοησίες». Ο Αργύρης Καστανιώτης, μέλος του ΔΣ του ΕΚΕΒΙ και γιος του ιδρυτή των ομώνυμων εκδόσεων, είπε (στο tvxs.gr) ότι «αφορμή βρήκε ο κ. Τζαβάρας, είτε να τοποθετήσει τους δικούς του ανθρώπους είτε να κλείσει τελείως το ΕΚΕΒΙ». Το δε ΔΣ, στο σύνολό του, κάλεσε τον υπουργό «να απολογηθεί».

«Ισως ένα λάθος»

Η διευθύντρια του ΕΚΕΒΙ, Κατρίν Βελισσάρη, λέει στα «ΝΕΑ», μιλώντας για πρώτη φορά για το θέμα, πως δεν αναγνωρίζει σκάνδαλο: «Αναγνωρίζω ότι θα ήταν καλύτερα η Επιτροπή να μην είχε εντάξει τα βιβλία των δύο συγγραφέων, το ΕΚΕΒΙ έχει όμως ως αρχή να σέβεται τις αποφάσεις των Επιτροπών του. Δεν είναι σκάνδαλο... ίσως ένα λάθος. Δεν είναι Βατοπέδι! Ο συγγραφέας για κάθε βιβλίο της λίστας παίρνει 100 ευρώ (με πλαφόν 6 βιβλία)».

Διαπλοκή δεν βλέπουν ούτε οι εκδόσεις Πατάκη, που με ανακοίνωσή τους, εξέφρασαν τον «αποτροπιασμό» τους για τις εξελίξεις. «Δεν υπάρχει διαπλοκή», αφού «οι Εκδόσεις Πατάκη κατέχουν ποσοστό μεγαλύτερο από 25% στο σύνολο των κυκλοφορούντων παιδικών βιβλίων ελλήνων συγγραφέων».

Είναι αλήθεια, χωρίς να μπορούν να επιβεβαιωθούν τα ακριβή ποσοστά, ότι ο Πατάκης είναι μακράν ο μεγαλύτερος εκδότης παιδικού βιβλίου. Υπάρχουν πάντως και εκείνοι που επιμένουν ότι τέτοιες λίστες θέλουν ιδιαίτερη προσοχή, όχι γιατί προσκομίζουν άμεσα τόσο μεγάλα οικονομικά οφέλη όσο γιατί εδραιώνουν σχολικές συνήθειες. Αν ένας δάσκαλος αποφασίσει ότι το τάδε βιβλίο είναι απαραίτητο, θα το συστήνει σε πολλές γενιές μαθητών. Βέβαια τα συγκεκριμένα βιβλία προορίζονται για τις δανειστικές βιβλιοθήκες των σχολείων.

Οσο για την Επιστημονική Επιτροπή, είπε ότι πρόκειται για έργα που «καμιά επιτροπή δεν θα απέκλειε από ένα σώμα 500 τίτλων».

Οι δύο συγγραφείς υπερασπίστηκαν τις επιλογές τους. Ο Βαγγέλης Ηλιόπουλος λέει, μεταξύ άλλων, ότι τοποθετήθηκε στην επιτροπή ως πρόεδρος του Κύκλου Ελληνικού Βιβλίου, ότι έχει συνεργαστεί στενά με επτά εκδοτικούς οίκους χωρίς κανείς να του έχει προσάψει ποτέ μεροληψία, ότι όλη η επιτροπή εργάστηκε αμισθί επί ενάμιση χρόνο. Ο Μάνος Κοντολέων είπε λ.χ. για την περίπτωση της συζύγου του Κώστιας Κοντολέων πως μετέχει στον κατάλογο ως μεταφράστρια, ότι έχει επανειλημμένα βραβευτεί για το μεταφραστικό της έργο, ότι δεν υπάρχει χρηματικό όφελος για εκείνη αφού οι μεταφράσεις αμείβονται εφάπαξ και όχι με ποσοστά επί των πωλήσεων.

Ταυτόχρονα οι δύο συγγραφείς έστειλαν και κοινή επιστολή - έκκληση προς τον υπουργό να σωθεί το πρόγραμμα και να εξαιρεθούν τα δικά τους βιβλία.

Οι αντιδράσεις

Στο μεταξύ, η Εταιρεία Συγγραφέων, το πιο αντιπροσωπευτικό σωματείο των ελλήνων συγγραφέων, εξέδωσε ανακοίνωση στήριξης του ΕΚΕΒΙ. Στην ουσία με αυτόν τον τρόπο πήρε θέση σε μια παλιά συζήτηση για την αναγκαιότητα ή μη ύπαρξης του οργανισμού, που ιδρύθηκε πριν από 18 χρόνια. Μίλησε επιθετικά για «βεβιασμένη ενέργεια» του αναπληρωτή υπουργού, για «πολιτικό λαϊκισμό», για «υποψίες για την ύπαρξη άλλων αφανών επιδιώξεων». Ασκησε δε κριτική για το γεγονός ότι το υπουργείο «αφήνει ακέφαλο και με άδηλο μέλλον έναν βασικό φορέα για την πολιτική του βιβλίου». Λέει, με άλλα λόγια, ότι δεν εμπιστεύεται την ικανότητα της Διεύθυνσης Γραμμάτων του υπουργείου να υποστηρίξει με επάρκεια τη χάραξη πολιτικών βιβλίου.

Ιδια άποψη, αν και σε πιο ήπιους τόνους, εξέφρασε και η καινούργια Ενωση Ελληνικού Βιβλίου (ΕΝΕΛΒΙ), συνδικαλιστικό όργανο αρκετών εκδοτών, μεταξύ των οποίων και οι περισσότεροι από τους πιο μεγάλους (Πατάκης, Καστανιώτης, Ψυχογιός, Λιβάνης, Μεταίχμιο, Κέδρος, Παπαδόπουλος, Μίνωας, Αγρα κ.ά.). Μίλησε επίσης για «βεβιασμένη απόφαση», ζητώντας μάλιστα την ανάκλησή της. Αντίθετα, ο παλιότερος Σύνδεσμος Εκδοτών Βιβλίου (ΣΕΚΒ), στον οποίο εκπροσωπούνται πολλοί μικρότεροι εκδότες, έβγαλε ανακοίνωση με την οποία «επαινεί την ενέργεια να επέμβει επιτέλους ένας υπουργός στη λειτουργία του ΕΚΕΒΙ, οργανισμό που επί χρόνια ο ΣΕΚΒ καταγγέλλει για αδιαφάνεια, δυσλειτουργικότητα και παραγκωνισμό του συνόλου των εκδοτών». Σε ανάλογο μήκος κύματος είναι και η ανακοίνωση ακόμη μιας ένωσης, του Συλλόγου Εκδοτών Βιβλίου Αθηνών (ΣΕΒΑ) που ζητάει «την κατάργηση του ΕΚΕΒΙ με τη σημερινή του μορφή».

Ο κ. Τζαβάρας επανήλθε κατόπιν αυτών με μια αρκετά μετριοπαθέστερη ανακοίνωση. Μιλάει για «άξιους, πράγματι, συγγραφείς που συμμετείχαν στην επιτροπή», οι οποίοι όμως έπρεπε «είτε να μην είχαν αποδεχθεί τη συμμετοχή τους είτε αφού αποδέχθηκαν τη συμμετοχή τους, να έχουν ζητήσει να εξαιρεθούν τα βιβλία τους». Επέμεινε πάντως στην παραίτηση της διοίκησης του ΕΚΕΒΙ, αφήνοντας στον αέρα και τους εργαζόμενους - μόλις εξόφλησε 4 μισθούς που είχαν να δοθούν από τον Ιούνιο και είναι άδηλο πότε θα πάρουν τον Νοέμβριο.

Η Επιτροπή, πάλι, της οποίας δεν είχε ζητηθεί η παραίτηση, παραιτήθηκε μόνη της με ανοιχτή επιστολή προς τον κ. Τζαβάρα, για τον οποίο λέει ότι παρέδωσε άδικα επιστήμονες με έργο στον δημόσιο διασυρμό: «Θεωρούμε πως όσα προσάπτετε στην Επιστημονική - Συμβουλευτική Επιτροπή του Προγράμματος απαξιώνουν το επιστημονικό και παιδαγωγικό μας έργο και μας προσβάλλουν ως εκπαιδευτικούς που επί χρόνια αγωνιζόμαστε για την επιστημονική καταξίωση της παιδικής λογοτεχνίας και για την ενίσχυση της αγάπης των παιδιών για τα βιβλία, ενώ μπορούν να ελεγχθούν ως αστήρικτα και συκοφαντικά», αναφέρεται στην επιστολή.

Η Σιδηρά Κυρία

Ολα αυτά οδηγούν και στο άδοξο τέλος της δεύτερης θητείας της Σιδηράς Κυρίας του ΕΚΕΒΙ  - της διευθύντριας Κατρίν Βελισσάρη - που επιβίωσε τεσσάρων προέδρων του (Νόλλας, Μάρκαρης, Θεοδωρόπουλος, Βαλτινός) αλλά και έξι υπουργών Πολιτισμού (Καραμανλή - Τατούλη, Βουλγαράκη, Λιάπη, Σαμαρά, Γερουλάνου, Τατιάνας Καραπαναγιώτη) πολλών διαφορετικών κυβερνήσεων.

Η ίδια σχολιάζει στα «ΝΕΑ»: «Το να θέλει ένας καινούργιος υπουργός να εγκαινιάσει μια νέα πολιτική για το βιβλίο, με νέα πρόσωπα, είναι απολύτως θεμιτό. Αντιθέτως, οι τρόποι που χρησιμοποίησε δεν είναι. Δεν μας δέχθηκε, δεν μας άκουσε, και ενημέρωσε τον Τύπο πριν από εμάς. Στα 9 χρόνια που υπηρέτησα το ΕΚΕΒΙ χτίσαμε μια σειρά από προγράμματα όπως της Φιλαναγνωσίας, της στήριξης επαγγελματιών, φτιάξαμε τη βάση βιβλιογραφικών δεδομένων (Βιβλιονέτ), την παιδική ιστοσελίδα microsanagnostis.gr, την Εκθεση Παιδικού Βιβλίου, την Εκθεση Θεσσαλονίκης, το Φεστιβάλ Νέων Λογοτεχνών... και τόσα άλλα. Η αποδόμηση είναι εύκολη, το χτίσιμο είναι δύσκολο!».

Για ακόμη μια φορά, το μπαλάκι του πινγκ πονγκ βρίσκεται στην πλευρά του υπουργείου.

Τα Νέα