Διονύσιος Σολωμός: Εθνικός, Ευρωπαίος, Οικουμενικός

Ο Διονύσιος Σολωμός δεν οφείλει τον τίτλο του "εθνικού ποιητή" άμεσα και αιτιατά στον Ύμνο εις την Ελευθερία (1823), που καθιερώθηκε ως "Εθνικός Ύμνος" της Ελλάδας, πολύ αργότερα, στα 1865, δύο χρόνια μετά την ανάρρηση του Γεωργίου του Α.

Πολλοί από τους "εθνικούς ύμνους" των σημερινών Ευρωπαϊκών λαών κατάγονται από τον 18^ο αιώνα (Αγγλία :1743, Γαλλία: 1792, Πολωνία:1797, Δανία: 1780 κ.α.), αλλά και από το 19^ο αιώνα όπως το διαβόητο Η Γερμανία, η Γερμανία πάνω απ΄ όλα (1841) του Hoffman Von Fallerlseben, κανένας όμως από τους ποιητές δεν ξεπέρασε τα όρια της μετριότητας και κανένας δεν ανακηρύχτηκε σε "εθνικό ποιητή" της χώρας του.

Ο Σολωμός έχει ήδη ανακηρυχτεί σε "εθνικό ποιητή" από τον Ι. Πολυλά στα διάσημα «Προλεγόμενα» στην έκδοση των Ευρισκομένων (1859) του μεγάλου φίλου και "δασκάλου" του...

Τι σήμαινε όμως πραγματικά ο τίτλος του "εθνικού ποιητή" στην περίπτωση του Σολωμού είχε ήδη καταφανεί στα 1825, στην πρώτη εκείνη κριτική του Γ. Ψύλλα και τον Ύμνο εις την Ελευθερία, που είχε εκδοθεί το ίδιο αυτό έτος μέσα στο πολιορκούμενο Μεσολόγγι. Εκεί ο Ψύλλας κάνει για πρώτη φορά λόγο για "εθνική ποίηση", διαγράφοντας, ταυτόχρονα, και την παράδοση της: Κορνάρος, Ρήγας, Χριστόπουλος, δημοτικό τραγούδι-παράδοση, που κορυφώνεται στο Σολωμό.

Ο Σολωμός είναι λοιπόν "εθνικός ποιητής" με την έννοια που έχει η περίφραση αυτή στο α΄ μισό του 19^ου αιώνα, ιδιαίτερα για τα μικρότερα έθνη, που αναζητούν την εθνική ανεξαρτησία τους, αλλά και για μερικά μεγαλύτερα (Γερμανία, Ιταλία), που επιδιώκουν την εθνική τους ενότητα. [...]

Ο Σολωμός είναι έπειτα ποιητής ευρωπαίος - αλλά και πάλι με μίαν ορισμένη σημασία: Ο όρος και η έννοια "Ευρώπη" δεν περνάει ούτε μια φορά στα γραπτά του Σολωμού, η Ευρώπη δεν αποτελεί στοιχείο της ιδεολογίας του, σε αντίθεση με μερικούς συντηρητικούς ουτοπιστές της εποχής του, στους οποίους το όραμα μιας "Ενωμένης Ευρώπης" προκαταλαμβάνεται αρκετά πρώιμα, υπό την επίδραση του ναπολεόντειου επεκτατισμού, είτε πάνω σε θρησκευτική βάση, όπως στο Γερμανό ποιητή Novalis (Χριστιανισμός ή Ευρώπη 1799), είτε πάνω σε βάση οικονομική (καπιταλιστική ανάπτυξη) και πολιτική (μοναρχικό πολίτευμα), όπως στο Γάλλο ουτοπιστή Saint-Simon (Για αναδιοργάνωση της ευρωπαϊκής κοινωνίας, 1814). 
Ο Σολωμός είναι ποιητής ευρωπαίος: α) ως ευρωπαίος πολίτης. Στην παρατήρηση του Βάρναλη (1825) ότι ο Σολωμός ως στα 17 του χρόνια (1798-1815) ήταν γάλλος πολίτης, πρέπει να προσθέσουμε ότι στα υπόλοιπα 42 χρόνια της ζωής του (1815-1857) ο Σολωμός υπήρξε άγγλος πολίτης. Δεν πάτησε ποτέ το πόδι σε ελλαδικό έδαφος, ακριβώς όπως λ.χ. δύο άλλοι διακεκριμένοι συμπατριώτες του, ο Κοραής και ο Κάλβος, β) ως προς τον πολιτισμό και την παιδεία του: ο Σολωμός ήταν ένας "λόγιος" ποιητής με ιταλική, σχολική και ανώτερη παιδεία και "δυτικά" πολιτισμικά στοιχεία, όπως ομολογούσε ο ίδιος όψιμα (Το Ελληνικό καραβάκι,1850-185 στην Ιταλία), όπου "βάρβαρος είχα φθάσει και πια δεν είμαι". 
Η πρόσληψη εκ μέρους του και άλλων ευρωπαϊκών πολιτισμικών στοιχείων, γαλλικών, αγγλικών, γερμανικών έγινε δυνατή μέσα από τον ιταλικό πολιτισμικό δίαυλο, γ) ως προς την ουσία και το βεληνεκές του ωριμότερου έργου του, ο Σολωμός είναι σύγχρονος και ισότιμος με τους κορυφαίους εκπροσώπους του ευρωπαϊκού Ρομαντισμού, αλλά και πρωτοπόρος σε ορισμένα επιτεύγματα του, όπως η εφεύρεση του πεζού ποιήματος ( Η Γυναίκα της Ζάκυθος 1826/1829/1833). 
Ο Σολωμός είναι τέλος ποιητής οικουμενικός: Ο Σολωμός στην κερκυραϊκή του ωριμότητα (1829-1857), περνάει, όπως μερικοί σύγχρονοι του ρομαντικοί ουτοπιστές, από την ιδέα του "Έθνους" στην ιδέα της "Ανθρωπότητας" και της "Οικουμένης". Η μετάβαση αυτή επιβεβαιώνεται από τα εξής τεκμήρια:

α) Η γνωστή ρήση του Σολωμού: "το έθνος πρέπει να μάθει να θεωρεί εθνικό ό,τι είναι αληθινό" αντιστρέφει, κατάδηλα, την ιδεολογία του συγχρόνου του και συγχρόνου μας εθνικισμού: η αλήθεια προέχει του —προκατασκευασμένου— "εθνικού συμφέροντος".

β) Στην επίσης μαρτυρημένη προτροπή του ώριμου Σολωμού (γύρω στα 1834): "κλείσε στην ψυχή σου την Ελλάδα και θα νιώσεις μέσα σου κάθε είδους μεγαλείο" ο ποιητής θα προσθέσει, δέκα περίπου χρόνια αργότερα, μετά τη λέξη Ελλάδα τις λέξεις: "ο altra cosa" ("ή κάποιο άλλο πράγμα") που σημαίνει ότι η έννοια "πατρίδα" (Ελλάδα) σχετικοποιείται και μετουσιώνεται σε μια και μόνο από τις "μεγάλες ιδέες" (ελευθερία, ισότητα, δικαιοσύνη) με τις οποίες ο άνθρωπος μπορεί να νιώσει κάθε "είδους μεγαλείο".
γ) Η εθνική, πολιτική και μάλιστα προσωποποιημένη, Ελευθερία της επαναστατημένης νιότης του (Ύμνος εις την Ελευθερία,1823), μεταμορφώνεται τώρα, στην ωριμότητά του (Ελεύθεροι Πολιορκιμένοι,1834-1851), σε μιαν υπαρξιακή και πανανθρώπινη ελευθερία, που "κατακτάται" με εσωτερικό αγώνα, με την υπερνίκηση των εξωτερικών (φυσικών) και εσωτερικών (ηθικών) εμποδίων.
δ) Ο Σολωμός φαίνεται σαν να διαδηλώνει ο ίδιος αυτόν τον ώριμο προσηλυτισμό του σ΄ ένα "στοχασμό" του στους ελεύθερους πολιορκημένους: "Πρέπει να κάνεις ώστε ο μικρός κύκλος, μέσα στον οποίο κινείται το κάστρο(=Μεσολόγγι), να φανερώνει στο βάθος ή μάλλον στην ατμόσφαιρά του τα μεγαλύτερα συμφέροντα της Ελλάδας για την υλική θέση, [...] και για την ηθική θέση τα μεγαλύτερα συμφέροντα της Ανθρωπότητας. Δες τον Προμηθέα και εν γένει τα έργα του Αισχύλου".

Πηγή: http://www.corfuweb.gr/solomos.htm


Τώρα στη Θεσσαλονίκη
Η Ομάδα Τέχνης Oberon παρουσιάζει το έργο Η γυναίκα της Ζάκυθος του Διονυσίου Σολωμού.
Η Γυναίκα της Ζάκυθος ή όραμα του Διονυσίου Ιερομόναχου, εγκάτοικου εις ξωκλήσι Ζακύνθου (1826-1829). Ένα συνταρακτικό κείμενο του Διονυσίου Σολωμού που συντίθεται από δύο διαπλεκόμενα θέματα: την σκληρή και απαράδεκτη συμπεριφορά της Γυναίκας και την δεινή θέση των Μεσολογγιτισσών, που καταφεύγουν για βοήθεια στο νησί κατά τη διάρκεια της πολιορκίας του Μεσολογγίου. 
Η αιώνια πάλη του καλού με το κακό. Παραληρηματικό έργο με εξπρεσιονιστικές πινελιές, ένα από τα πιο σπουδαία έργα της Ελληνικής Γραμματείας. 
Info: Η γυναίκα της Ζάκυθος του Διονυσίου Σολωμού, σε σκηνοθεσία Αλέκου Σπυριδάκη. Σκηνικά-κοστούμια: Μαριέτα Πανίδου, φωτισμοί: Κέλλυ Εφραιμίδου, Μουσική-κιθάρα: Αλέξης Βαλάσσης, Βιολί: Περικλής Βραχνός.
Παίζουν: Σοφία Βούλγαρη, Μάριος Μεβουλιώτης, Πασχάλης Φουρκιώτης.

Θέατρο Άνετον, στα πλαίσια του "1ου θεατρικού φεστιβάλ της Πόλης".
31 Μαΐου. 1,2,3 Ιουνίου.

"Η ζωή, ο θάνατος κι αναμεσίς η Τέχνη"